Kardeş Kıskançlığı

KARDEŞLER ARASI KISKANÇLIK

Aileler genişledikçe ebeveynlerin en sık karşılaştığı sorunlardan biri kardeşler arası kıskançlıktır. Bu sorun her çok çocuklu ailede farkı ölçeklerde yaşanmakla birlikte nedenleri her ailenin yapısına ve yaşam kültürüne göre değişiklik göstermektedir. Özellikle anne ve babanın çocuklarına karşı tutumları ve bununla birlikte tepki ve davranışları bu değişimi etkileyen en önemli unsurdur. Kardeşler arası kıskançlık nedenlerin bazılarını sizin ile paylaşmak isterim.

Kardeşi rakip olarak algılamak 

Bir ailenin içinde bulunan kardeşler arasında her zaman her an bir rekabet duygusu gelişebilir. Rekabetin oluşması kaçınılmaz ve ister istemez kardeşlik ilişkisinde çatışmalar yaratır.  Kardeşler arasındaki rekabetin oluşmasının birçok nedeni olabilir.  Ancak temelde çevrelerinde bulunan kişilerin beğeni ve takdirini alma çabası yanında özellikle anne babanın sevgisi ve ilgisini çekmek için kardeşler yarışa girebilirler. Yeni gelen bir bebeğe onun ihtiyaçlarından kaynaklı olarak gösterilen ilgi, her öğrendiği davranışta yapılan sevgi gösterileri büyük kardeş için duygusal olarak zorlayıcı olabilir. Özelikle küçüğün bakımı, kucağa alınması gibi durumlarda güvenlik endişesi ile büyük kontrol edildiğinde ya da engellendiğinde iki kardeş arasında yeni yeni kurulmaya başlanan duygusal bağ zedelenebilir. Anne babanın ilgisi ve sevgisini paylaşmak tüm çocuklar için uyum sağlaması zor ve sabır isteyen bir süreçtir.

Kültürel alışkanlıklar

Ebeveynler genelde çocuklarını aynı ağırlıkta ve eşit şekilde sevdiklerini söylerler ama onları gözlemlediğiniz zaman her çocuğuna eşit duygular ile yaklaşmadıklarını ya da çocukların durumu onların düşündüklerinden farklı algıladıklarını görürsünüz. Kültürel öğrenmelerimiz bu noktada ağırlıkla kendini gösterir. Birçok ailede çocuk yetiştirme şekli ve süreci çocuğun doğum sırasına ya da cinsiyetine göre değişmektedir. Özellikle Türk ailelerinde erkek ve kız çocuğun yetiştirilme şekli farklıdır. Pek çok geleneksel ailede erkek çocuğun daha saygın ve öncelikli olarak yetiştirildiği, bu nedenle kız çocuklardan farklı davranıldığı görülür. Benlik algısının oluşmaya başladığı yaşamın bu ilk yıllarında özdeğer algısı zedelenen çocuklar arasında sağlıklı ilişkilerin kurulması da güçleşecektir. Her çocuk kendi varlığı eşsiz ve değerlidir ve her birinin bunu bilmeye ihtiyacı vardır.

Yetenekli çocuklar

Anne babanın bir başka ayrım yapma nedeni çocukların her birinin farklı yetenek ve becerilerde olmasıdır. Ne yazık ki bir çocuğun diğerinden daha becerikli veya yetenekli olması ebeveynler tarafından daha çok takdir görür. Çocuklardan birinin ilgi ve yetenekleri nedeniyle anne veya babadan, yakın çevresindeki kişilerden farklı ortamlarda sürekli övgüler alması diğer çocuk açısından baş edilmesi güç bir duygusal yük oluşturur. Üstelik çoğu zaman bir kardeş diğerine örnek gösterilmekte, övgü ve ilgi ile ödüllendirilmektedir. Diğer çocuk ise bu anne babanın davranışından dolayı cezalandırılmış ve başarısız hissetmektedir.

Bazı ailelerde çocuklar arası ayrım gösterilmemesine dikkat edilse de anne ve babanın çocukların bulunduğu aynı ortamda çocukları hakkında olumlu veya olumsuz yorum yapmaları bile çocukları etkiler. Özellikle yaş olarak küçük ve oyun oynayan veya başka bir iş ile meşgul olan çocukların yanında anne baba veya diğer aile fertleri rahatlıkla çocuklar hakkında olumlu veya olumsuz yorum yapmamaya dikkat etmelidir. Çocuklar her konuştuğunuzu kaydeder ve siz ne kadar ayrım yapmıyorum deseniz de konuştuklarınız ile çocukları etkilersiniz.

Aile planlanması

Kardeş kıskançlığını dolaylı olarak etkileyen bir unsur aile planlamasıdır. Çocuğun planlanmış bir bebek olması ya da kaza sonucu olması ebeveynlerin çocuğa olan duygu ve davranışlarını etkiler. Çocuğun genç anne-babadan dünyaya gelmesi ya da olgunluk dönemindeki anne-babadan dünyaya gelmiş olması da ebeveynlerin çocuklar üzerindeki farklı tutumların belirleyicisi olabilmektedir. Çocuğun hangi sırada doğmuş olması da bir başka etken, genelde küçük kardeş veya bir sonraki doğan kardeş kıskanılır. Ve çoğunlukla bir önceki doğan anne babanın ilgisini çekmek ve gözüne girmek için değişik çabalarda bulunur.

Aile içi iletişim 

Anne babanın, aile içindeki diğer fertler ve kendi aralarındaki iletişimi kardeş kıskançlığını etkiler. Bazen ebevenyler kendi aralarındaki iletişim sorunlarında çocuklarını farkında olmadan kullanırlar. Birbirleri ile çatışma sırasında çocukların taraf tutmalarını isterler ve çocuğun seçtiği taraftan daha çok sevgi ve ilgi görmesi kardeşler arasında kıskançlığa neden olabilir. Aynı şekilde büyükanne ve büyükbabaların kendi çocukları ile ilgili iletişimden dolayı torunlarına aynı derecede imkan sunmamaları çocuklar arası kardeş kıskançlığını etkiler.

Aile içi iletişimler yaşanan doğal süreçlere göre de etkili olabilir. Örneğin çocukların anaokuluna veya okula başlaması ve diğer çocuğun evde anne ile kalması kardeş kıskançlığını tetikler. Genelde okula giden çocuk anneden ve evden ayrılmakta zorlanır, çünkü diğer kardeşin evde kalması ve anne ile yalnız vakit geçirmesini veya oyuncakları ile oynamasını istemez.                                                                        Aile içi iletişimin olumsuz sonuçlarından kaynaklanan boşanma, vefat ve diğer maddi manevi büyük değişiklikler çocukların yaşamlarını birçok alanda değiştirdiği gibi o süreçlerde çocuklara gösterilen aşırı ve dengesiz ilgi kardeşler arasında kıskançlığa neden olabilir. 

Küçük kardeş 

Her yaşta kardeşler arası kıskançlık yaşanabilir.  Bununla birlikte en çok karşılaştığımız ve en çok aile arasında konuşulan kardeşler arası kıskançlık, çocukken küçük kardeşe duyulan kıskançlıktır. Bu evrede duyulan kıskançlık çocuk tarafından zihinsel, duygusal ve fiziksel ifade edilir. Kıskanan çocuk kardeşine vurma, ısırma gibi fiziksel rahatsızlıklar gösterir. Çocuk kazanmış olduğu becerileri yok varsayarak kardeşini taklit eder ve kıskançlık nedeniyle çocukta emekleme, bebekçe konuşma, biberonla beslenmeye dönme, altını ıslatma, tırnak yeme, parmak emme vb. gibi bebekleşme ve gerileme belirtileri gözlenebilir. Çocuk psikolojik olarak da etkilenir ve yemek yememe, söz dinlememe, içe kapanma ya da kendinde doyum arama ihtiyacı gösterebilir.                                                    Aile fertlerin küçük kardeş ile ilgilenmesi kıskanan çocuğu kızdırdığı gibi onun sadece kardeşe değil bütün aile fertlerine ve özellikle anneye düşman olmasına neden olabilir. 

Anne-babanın çocuklara karşı tutumları

Kardeşler arası kıskançlık nedenlere baktığınızda çok olumlu bir duygu gibi gözükmüyor, ama aslında kardeşler arasındaki rekabet normal ve herkesin yaşadığı bir duygudur. Kıskançlık duygusu uygun ölçülerde yaşanırsa, çocuğu motive edici bir rol oynar. Önemli olan çocukları duygusal olarak hırpalayacak ölçülerde yaşanmamasıdır. Kıskançlığın kalıcı olmaması ve yıkıcı olmayan bir düzeyde düzeyde tutulması için anne babanın çocuklara karşı tutumu önemlidir.                                                                                              Ebeveynlerin çocuklarına karşı tutumları istikrarlı ve her çocuğa aynı olmalıdır. Ama ne yazık ki çoğu ebeveynlerin ruh haline ve bulunduğu ortama göre çocuklarına karşı tutumları değişmektedir. Çocukların tartışma veya çatışma halinde ebeveynler çoğunlukla 3 şekilde tepki gösterirler. Kimi zaman gerçek suçluyu araştırır ve suçlu olduğunu düşündüğü kardeşe ceza verirler. Veya ikisini birden cezalandırırlar ya da hangi çocuk haklı olursa olsun küçük çocuğu korurlar.

Tavsiyeler

Küçük kardeş aileye katıldığında;

İlk önce anne-babanın yeni bir doğan çocuğun aileye katılmasını doğum öncesi var olan çocuğuna bildirmesi ve bir ön hazırlık yapması gerekir. Yeni doğan çocuk ile daha çok anne ilgileneceği için var olan çocuk daha çok annesi ile iletişim sorunları yaşar. Annenin başka bir çocuğa ilgi göstermesi ve sürekli onun ile meşgul olması çocuğu etkiler. Onun için anne çocuğuna yeni gelen kardeşin daha çok ilgiye ihtiyacı olacağı ve kendisinin de yeni doğduğunda aynı durumda olduğunu söylemesi gerekir. Hatta çocuğun kendi bebeklik resim ve videolar ile çocuğun bunu daha rahat anlamasını sağlayabilirsiniz. 

Yeni doğan kardeşin eve ilk getirilişinde çocuğa sevdiği bir oyuncak ya da hediye ile gelmesi sağlanabilir. Yeni doğan kardeşinin beslenme, temizlenme, giyinme gibi konularda çocuktan yardım isteyerek kardeşine zorlanmadan ve kontrollü bir şekilde yardım etmesini sağlayabilirsiniz. Yeni doğan bebeğe çocuğunuz ile birlikte bakmak ve onun ile birlikte bazı duyguları paylaşmak kardeşine yönelik sevgisini artıracaktır.

Aile içi iletişimde;

Aile içinde evde ve yakın çevrede bulunan diğer bireyler ve akrabalar tarafından çocuklara ayrıcalıklı davranılmamasına dikkat etmek gerekir. Çocuklar arasında güzellik, cinsiyet, kuvvet, zekâ vb. açısından kıyaslama yapılmamalıdır. Büyük çocuk ile iletişimlerde konuşma diline dikkat etmek gerekir ve özellikle kıskançlığı tahrik edici, örneğin “pabucun dama atıldı” gibi sözlerden sakınılmalıdır. 

Çocuklar aile içinde bir birey olarak var olmak isterler ve her biri kendini biricik ve özel hissetmek isterler. Anne-baba çocukların her birine aile içinde kendi yerini bulması ve almasına, kendi olmasına imkân vermelidir. Bir ailede iki ya da daha çok çocuk varsa her bir çocuğun yeteneği ve potansiyeli farklıdır. Her çocuğun gelişimi ve kişisel deneyimleri ve tepkileri farklı olacaktır ve her çocuğun ayrı ayrı kendi kişiliğini geliştirebilmesi için ebeveynler olarak ortam hazırlamalısınız ve fırsat vermelisiniz. 

Çocuğunuza ait olan kıyafet, oyuncak vs. gibi eşyalar ve aynı zamanda çocuk odası, oyun odası vs. gibi ortamlar onun benimsediği ve doğal olarak sahiplendiği nesne ve yerlerdir. Özellikle büyük çocuğun küçülen kıyafet ve kullanılmayan oyuncaklarını yeni kardeşine onun onayı olmadan vermeyin. Çocuk kardeşine ne ve ne zaman hangi eşyayı vereceğine kendisi karar vermeli. Sonuçta kendisine ait bir şeyden vazgeçmek için hazır değilse paylaşım yerine kıskançlığı beslemiş olursunuz. Aynı şekilde kendi odasını veya odasındaki eşyaları da çocuğun yeni kardeşi ile paylaşmasını kendisinin istemesini bekleyin. Bu paylaşma aşamasında iki kardeş arasında tartışmalar ve çatışmalar çıkacaktır. Bu tür anlaşmazlıklarda ebeveynler olarak çocuklarınızın şikayetlerini dinleyip taraf olmayın. Kardeşlerin kendi sorunlarını kendilerinin çözmelerini isteyin. Onlara rehberlik yaparak doğru çözümü bulmalarına fırsat verin.

Mine Erdemoğlu