Temel Alışkanlıkların Kazandırılması

Örneğin yemek yerken çatal kaşık kullanmak, yürümek, merdiven çıkmak, dans etmek, korku ve öfke ile baş etmek, görgü ve nezaket kurallarına uygun hareket etmek, gramer kurallarına uygun cümleler kurmak, dikkat etmek, hesap yapmak vb birer alışkanlık örnekleridir. Alışkanlıklar, hem hareketlere kolaylık, hız ve mükemmellik verirken hem de hareketleri sergilemekteki güveni arttırır.

Yeni doğmuş bir bebeğin tüm hareketleri omuriliğe bağlı olarak refleksif olarak gelişir. Sonuçta faaliyetleri iç güdülerden ibarettir. Zamanla gözlerini, kulaklarını, ellerini ve bütün duyularını kullanmaya başladıkça ve duyu organlarının işleyişi gelişme gösterdikçe alışkanlıklar ortaya çıkmaya başlar. Aynı zamanda gerek kendi yaptığı faaliyetler, gerekse de çevresinin mecbur bıraktığı hareketler sonucunda önce fiziksel ve duygusal alışkanlıklar sonra da düşünsel alışkanlıklar kazanmaya başlar. Çocuklarımızın eğitimde alışkanlık, bireysel gelişimini desteklemek için bir araç olarak görülmelidir. “Bedensel alışkanlık” olarak nitelendirdiğimiz; belli zamanlarda yemek yeme, besinleri çiğneme, yemek ayırımı yapmama, belli saatlerde uyuma, yemekten önce ve sonra el yıkamak vb alışkanlıklar, “duygusal alışkanlık” olarak nitelendirdiğimiz; düşme, bir yeri kesilme gibi kaçınılması zor acılara karşı gözyaşlarını tutabilme, korkuyu ve öfkeyi yenebilme, oyun ve yiyecekler karşısında uyanan bazı isteklere karşı koyabilme, nezaket kurallarına uyabilme vb alışkanlıklar, “zihinsel alışkanlık” olarak nitelendirdiğimiz; dikkat etmek, gözlemlemek, doğru gramerde cümleler kullanma vb alışkanlıklar anne-baba ve eğitimcilerce dikkate alınmalı ve çocukların bireysel gelişimlerinde bir araç olarak kullanılabilmelidir.

Zamanla ağzına götürdüğü dolu kaşık sayısı giderek artar. Bir süre sonra çocuk çorbasını içerken artık tabağına ve kaşığa bakmaz ve çorbasını dökmeden içer hale gelir.

Alışkanlık ortaya çıkmadan önce belli bir amaca yönelik olan faaliyetlerimiz yararsız, boşuna ve hatta zararlı bazı hareketlerle bozukluk gösterir. Yazıya ilk başlayan çocuk, yalnızca bir eliyle değil, bütün kolları, vücudu, ayakları ve hatta dışarıya sarkan diliyle birlikte faaliyet halindedir.

Oysaki bütün bu faaliyet biçimleri, alışkanlık ve tekrar sonucunda hem çabukluk, hem de kolaylık, hem de düzenlilik kazanır ve yoruculuğu azalır. Bu durumda tekrarlanma, alışkanlığın güç kazanma nedenidir.

Alışkanlık, hayatımızın birçok faaliyetlerinde bilincin kaybolmasını ve içgüdünün ortaya çıkmasını doğurur.

Alışılmış bir davranışı tekrarlarken dikkat etmeye gerek görmeyiz ve adeta bilinçsizce hareket ederiz. Örneğin merdivenlerden çıkarken başlangıçta tırabzana tutunarak ve adım alarak çıkan bir çocuk deneyimi arttıkça merdiveninden çıkarken dikkate ihtiyaç duymaz, hatta karanlıkta bile merdivenleri çıkabilir. Zor hareketlerin yapılması ilk zamanlarda fazla zaman ve çaba harcamasını gerektirdiği halde, alışkanlık sonucunda normal bir şekle girer.

Bu alışkanlıkların kazandırılmasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Çocuklara alışkanlık kazandırırken onların yaşlarına bağlı olgunluk düzeylerine dikkat edilmelidir. Örneğin 1 yaşındaki bir bebeğe tuvalet kontrolünü kazandırmak mümkün değildir.
• Birden fazla alışkanlık aynı anda kazandırılmaya çalışılmamalıdır.
• Alışkanlıklar kazandırılırken davranışlar adımlanarak çocuğa sunulmalıdır. Bir adım iyice yerleştikten sonra ikinci adım geçilmelidir.
• Çocuklara yeni bir alışkanlığı kazandırmak veya eski bir alışkanlığı terk etmelerini sağlarken gerektiğinde son derece kararlı davranılmalıdır.
• Yeni bir alışkanlık tamamen yer etmeden önce bir tek istisnaya bile izin verilmemelidir.
• Alışkanlık kazandırmak için çocuğun yapmış olduğu tesadüfi davranışların değerlendirilmesi o davranışın oluşmasında kolaylık sağlayacaktır.
• Çocukta kazandırılmak istenen alışkanlık için o davranışın kendiliğinden ortaya çıkması için fırsatlar oluşturulması yararlı olacaktır.
• Çocukların alışkanlığı yaşamında kullanabileceği sıklıkla pratik edebileceği fırsat oluşturulması faydalı olacaktır.
• Alışkanlığı kazanılırken çocuğun o davranış kalıbını hem düşünme, hem hissetme, hem de hareket olarak sergileyebilmesi için fırsatlar sunulması faydalı olacaktır.

Prof.Dr. Müge Yüksel